Nieuwe eigen cellen krijgen

Mensen met diabetes type 1 hebben een tekort aan insulineproducerende bètacellen, waardoor het lichaam geen insuline meer maakt. In dit onderzoek ontwikkelen de onderzoekers Eelco de Koning en Aart van Apeldoorn een therapie om mensen nieuwe insulineproducerende cellen te geven.

Bij diabetes type 1 worden de bètacellen in de alvleesklier aangevallen door het immuunsysteem. Daardoor maakt het lichaam geen insuline meer. Een oplossing is transplantatie van donor-bètacellen om de voorraad weer aan te vullen. Maar door een tekort aan donororganen is dat voor de meeste mensen geen optie. Bovendien is er een groot risico op afstoting, omdat het geen lichaamseigen cellen zijn.

Van lab naar praktijk

Prof. dr. Eelco de Koning wil daarom nieuwe insulineproducerende cellen maken uit andere soorten cellen, misschien op den duur eigen cellen. In zijn eerdere onderzoek lukte het De Koning om menselijke stamcellen in het laboratorium te laten uitrijpen tot insulineproducerende cellen. Nu is het tijd voor een volgende stap: deze techniek verbeteren en doorontwikkelen tot een therapie voor mensen met diabetes type 1.

Het is de bedoeling dat mensen dan zelf geen insuline meer hoeven te spuiten. Of anders veel minder, wat ook al enorm scheelt in de bloedsuikerregulatie en de kans op complicaties. 

Miljarden cellen

De Koning en zijn team gebruiken voor dit onderzoek nu nog cellen van een embryo dat overbleef na een vruchtbaarheidsbehandeling en vrijwillig is afgestaan. Embryonale stamcellen zijn heel geschikt voor dit onderzoek, omdat ze kunnen uitgroeien tot alle typen cellen in het lichaam. Het team geeft deze stamcellen bepaalde prikkels. Daardoor ontwikkelen ze zich tot bètacellen die weer zelf insuline gaan produceren. Vervolgens vermenigvuldigen ze de cellen tot enorme aantallen: een mens heeft normaal gesproken miljarden bètacellen.

Dr. Aart van Apeldoorn werkt ondertussen aan een soort zakje waarin de cellen worden geladen. De cellen in het zakje vormt het implantaat dat ergens in het lichaam komt te zitten, bijvoorbeeld in de buik. Daar nemen de cellen zelf de insulineproductie op zich. De nieuwe cellen zijn even slim als je oorspronkelijke bètacellen: ze weten zelf wanneer het lichaam insuline nodig heeft en hoeveel insuline ze moeten afgeven om de bloedsuikerspiegel goed te houden. Het speciale zakje houdt de nieuwe cellen op hun plaats en zorgt dat er een goede uitwisseling is van glucose, insuline en voedingsstoffen. De verwachting is dat de cellen hiervoor lange tijd hun werk kunnen doen.

Test bij mensen

Het doel is om in 2023 een kleine test bij mensen met diabetes type 1 te doen. Dit zijn mensen die in aanmerking komen voor eilandjestransplantatie. Zij krijgen het zakje geïmplanteerd, gevuld met donoreilandjes. Daarbij wordt gekeken hoe het lichaam reageert op het implantaat en hoe (lang) de cellen blijven werken. Daarna kijken de onderzoekers hoe ze het zakje moeten aanpassen, zodat het ook werkt met bètacellen gemaakt uit stamcellen. Dit zal stapsgewijs gebeuren, zodat het daarna een veilige therapie kan worden die voor iedereen beschikbaar is. Deze stappen zetten De Koning en Van Apeldoorn samen met het Diabetes Fonds dankzij een ongekend grote samenwerking in het instituut RegMed XB.