Nieuwe eigen cellen krijgen

Mensen met diabetes type 1 hebben een tekort aan bètacellen die insuline maken. Daardoor maakt het lichaam geen insuline meer. Onderzoekers Eelco de Koning en Aart van Apeldoorn zetten stappen op weg naar een therapie om mensen nieuwe insulineproducerende cellen te geven.

Bij diabetes type 1 worden de bètacellen in de alvleesklier aangevallen door het immuunsysteem. Daardoor maakt het lichaam geen insuline meer. Een oplossing is transplantatie van bètacellen van donoren. Om zo de voorraad weer aan te vullen. Maar door een tekort aan donoren is dat voor de meeste mensen geen optie. Ook is er een groot risico op afstoting, omdat het geen lichaamseigen cellen zijn.

Van lab naar praktijk

Prof. dr. Eelco de Koning wil daarom nieuwe insulineproducerende cellen maken uit andere soorten cellen. En misschien na een tijdje eigen cellen. In zijn eerdere onderzoek lukte het De Koning om menselijke stamcellen in het laboratorium te laten uitrijpen tot insulineproducerende cellen. Nu is het tijd voor een volgende stap: de cellen doorontwikkelen zodat ze optimaal reageren op glucose met insuline-afgifte. En de cellen maken volgens strenge eisen aan medische hulpmiddelen, zodat mensen deze mogen gebruiken.

Miljarden cellen

De Koning gebruikt voor dit onderzoek cellen van een embryo dat overbleef na een vruchtbaarheidsbehandeling en vrijwillig is afgestaan. Embryonale stamcellen zijn geschikt voor dit onderzoek, omdat ze kunnen uitgroeien tot alle typen cellen in het lichaam.

Het team geeft deze stamcellen bepaalde prikkels. Daardoor ontwikkelen ze zich tot bètacellen die weer zelf insuline gaan produceren. Vervolgens vermenigvuldigen de cellen zich tot enorme aantallen.

Kruising tussen theezakje en eierdoos

Dr. Aart van Apeldoorn werkt ondertussen aan een verpakking voor de cellen. De verpakking is gemaakt van biomaterialen die de chirurgie nu al gebruikt. Het lichaam verdraagt deze materialen goed. Het ziet eruit als een soort kruising tussen een theezakje en een eierdoos. In elk kuiltje van de eierdoos zit een groepje cellen. Ook zitten er kleine gaatjes in, waardoor bloedvaatjes naar binnen kunnen groeien. Zo komen deze vaatjes dicht genoeg bij de cellen.

De verpakking is een technologisch hoogstandje. Deze verpakking moet namelijk dun en stevig zijn en de nieuwe cellen op hun plaats houden. Maar ook zorgen dat er een goede uitwisseling is van glucose, insuline en voedingsstoffen. De verwachting is dat de cellen hierdoor voor lange tijd hun werk kunnen doen.

Kleine veiligheidstest bij mensen

Inmiddels is een vervolgonderzoek gestart om een kleine veiligheidstest bij mensen met diabetes type 1 te doen. Dit zijn mensen die in aanmerking komen voor eilandjestransplantatie. Zij krijgen het zakje geïmplanteerd, gevuld met donoreilandjes. Daarbij wordt gekeken hoe het lichaam reageert op het implantaat en hoe (lang) de cellen blijven werken.

Verpakking aanpassen

Ook kijken de onderzoekers hoe ze het zakje moeten aanpassen, zodat het optimaal werkt met bètacellen gemaakt uit stamcellen. Daarna kijken de onderzoekers hoe ze deze techniek kunnen aanpassen zodat geen afstotingsremmende medicijnen nodig zijn. Bijvoorbeeld door lichaamseigen cellen te gebruiken. Dat zijn huidcellen die worden 'gedeprogrammeerd' tot stamcel en daarna opgevoed tot insulineproducerende cellen. 

Het onderzoek gebeurt stap voor stap en in iedere stap staat de veiligheid voorop.

Niet meer wachten

De onderzoekers hopen deze techniek daarna toe te passen bij mensen die op de wachtlijst staan voor een eilandjestransplantatie. Voor hen is de behandeling van levensbelang. Door deze techniek produceert men altijd het aantal implantaten dat nodig is, waardoor mensen niet meer lang hoeven te wachten. Op de lange termijn is het doel om een betaalbare behandeling aan te bieden voor meer mensen met diabetes type 1. 

Deze stappen zetten De Koning en Van Apeldoorn samen met het Diabetes Fonds en de stichting Diabetes Onderzoek Nederland (DON) dankzij een ongekend grote samenwerking in het instituut RegMed XB.